Tết trung thu dành cho thiếu nhi
Trung Quốc cổ đại là cái nôi văn minh của phương Đông nên Việt Nam, Hàn Quốc, Nhật Bản đều ít nhiều bị ảnh hưởng. Cho đến ngày nay, 4 quốc gia này vẫn có những điểm tương đồng. Tuy nhiên, cũng giống như mặt trời, tất cả các quốc gia trên trái đất đều có thể nhìn thấy mặt trăng và tùy theo vị trí địa lý mà có quốc gia có thể nhìn thấy mặt trăng quanh năm, có quốc gia có thể nhìn thấy mặt trăng theo mùa. Mỗi dân tộc đều có truyền thuyết về trăng và tục thờ trăng.
Trung Quốc là một đất nước rộng lớn, không chỉ trồng lúa nước mà còn trồng cao lương, nền văn hóa phong phú và đa dạng. Trung Quốc có nhiều truyền thuyết về nguồn gốc và phong tục đón Tết Trung thu, trong đó có truyền thuyết liên quan đến Dương Quý Phi đời Đường (một trong tứ đại mỹ nhân của Trung Quốc cổ đại).
Tương truyền, sau khi vua Đường Huyền Tông buộc phải ban cho người thiếp của mình một dải lụa trắng để nàng tự tử nhằm xoa dịu lòng quân, nhà vua đã quên ăn, quên ngủ và thương tiếc nàng vô cùng. Đến mức các tiên nữ phải động lòng thương xót, cho phép vua lên thiên đình gặp lại Dương Quý Phi vào đêm trăng sáng nhất của mùa thu, tức là ngày rằm tháng tám âm lịch. Từ đó, nhà vua đặt ra Tết Trung thu để tưởng nhớ người thiếp yêu của mình đã mất sớm.
Trong ngày Tết này, người ta cúng tổ tiên và tổ chức các nghi lễ cúng trăng, trong đó có lễ vật là bánh nếp, bánh nướng (tượng trưng cho trời tròn, đất vuông). Người ta còn vui chơi với trò chơi thả đèn, thưởng thức rượu cần, giải câu đố, rước đèn, xem múa lân,… Theo phong tục truyền thống của Trung Quốc, Tết Trung thu còn được gọi là Tết đoàn tụ, vì đây là ngày hội. dịp hiếm hoi trong năm mọi thành viên trong gia đình trở về, quây quần bên nhau.
Ở Nhật Bản, vào ngày 15 tháng 8 âm lịch hàng năm diễn ra lễ hội ngắm trăng (Otsukimi). Ban đầu, Otsukimi chỉ dành cho hoàng gia và tầng lớp quý tộc, nhưng đến đầu thế kỷ 17, nó đã trở thành một lễ hội dân gian nổi tiếng. Lễ hội Otsukimi được người dân tổ chức sau khi thu hoạch vụ mùa và chuẩn bị bước vào vụ thu hoạch lúa nước, với mục đích cầu xin thần linh mang lại mùa màng tươi tốt cho con người. Với suy nghĩ đó, Otsukimi đã đi sâu vào đời sống tinh thần của người Nhật.
Ở Hàn Quốc, Tết Trung thu được gọi là Chuseok, được tổ chức hàng năm vào ngày 15 và 16 âm lịch. Theo truyền thuyết, đây là ngày vua Yuri tổ chức cuộc thi dệt vải cho các cô gái ở kinh đô. Hội thi diễn ra từ ngày 16 tháng 7 âm lịch đến ngày 14 tháng 8 âm lịch, người dệt được nhiều nhất sẽ được nhà vua mong muốn. Dần dần, Chuseok trở thành một ngày lễ vui chơi của người dân, rồi chuyển dần thành Tết Trung thu – ngày lễ lớn của đất nước.
Trước năm 1988, lễ Chuseok kéo dài trong 2 ngày, sau năm 1989, lễ Chuseok kéo dài trong 3 ngày: 14, 15 và 16 âm lịch hàng tháng. Ba ngày này đặc biệt vì đây là thời điểm thu hoạch mùa màng và mọi người tổ chức những bữa ăn xa hoa để ăn mừng một vụ mùa bội thu. Con người tạ ơn tổ tiên, thần linh cho no đủ.
Đối với người Việt, trong cuốn “Phong tục Việt Nam” của Phan Kế Bính viết: “Các gia đình cúng tổ tiên, đêm ăn bánh trung thu, ngắm trăng, có trò múa lân, múa rồng, rước đèn,…”
Tuy nhiên, Tết Trung thu của Việt Nam khác với Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản vì đây là Tết thiếu nhi. Từ đồ chơi và trò chơi cho trẻ em. Mọi hoạt động trước và trong ngày rằm ở các gia đình, cộng đồng cũng đều hướng đến trẻ em. Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 xuất hiện đồ chơi bằng sắt tây cho trẻ em, khác hẳn với đồ chơi dân gian của Trung Quốc. Cho đến ngày nay, Tết Trung thu ở Việt Nam vẫn là Tết thiếu nhi.
Tết Trung thu ở Việt Nam bắt đầu từ khi nào?
Trên mạng xã hội xuất hiện nhiều thông tin cho rằng trống đồng Ngọc Lũ vừa múa vừa hát là biểu tượng của Tết Trung thu. Trống đồng Ngọc Lũ xuất hiện cách đây khoảng 2.000 – 2.500 năm, nghĩa là Tết Trung thu ra đời sớm hơn.
Trống đồng giữ một vị trí vô cùng quan trọng trong sinh hoạt đa dạng của cư dân xã hội Đông Sơn. Về cơ bản, trống là một loại nhạc cụ dùng trong các nghi lễ lớn của cả cộng đồng. Trống đồng còn được dùng trong lễ an táng người chết, lễ hội mùa màng và là biểu tượng quyền lực của giai cấp thống trị trong thời kỳ vua Hùng dựng nước. Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào đó thì chưa thể khẳng định trống đồng Ngọc Lũ tượng trưng cho Tết Trung thu.
Lại có thông tin nhầm lẫn khi cho rằng lễ hội đèn Quảng Chiếu thời Lý ở kinh thành Thăng Long diễn ra vào Tết Trung thu. Theo sách Đại Việt sử ký toàn thư, lễ hội này được tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng.
Câu chuyện ít biết về đồ chơi tết trung thu
Đồ chơi Trung thu cũng là đồ chơi dân gian truyền thống, có nguồn gốc tín ngưỡng, tôn giáo, văn hóa. Theo thời gian, nhận thức về tự nhiên và xã hội thay đổi, rất nhiều yếu tố lỗi thời tồn tại từ thời nguyên thủy như ma thuật hay phép thuật thời cổ đại đã bị loại bỏ.
Tiếng trống mà trẻ em thường gõ vào dịp Tết Trung thu xuất phát từ tiếng trống hội làng và trong lễ rước nước, là một lễ hội cổ xưa của nền văn minh lúa nước. Pháo được đốt vào đêm Trung thu, đám ma, đám cưới, Tết Nguyên đán, nghi lễ thành hoàng, xưa kia được dùng để xua đuổi tà ma. Đèn cá trong văn hóa Trung Quốc được sử dụng trong phép thuật để xua đuổi cá yêu tinh. Đèn ông sao xuất phát từ thuyết ngũ hành Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ, vạn vật trên trái đất đều có những yếu tố này, chúng liên quan đến nhau.
Đồ chơi trung thu có yếu tố nội sinh và ngoại sinh (nhái của nước ngoài). Một số đồ chơi nội sinh mô phỏng thiên nhiên, chẳng hạn chỉ từ Lát Giang nhưng người ta có thể biến nó thành con châu chấu, chiếc xén tóc rất đẹp.
Ban đầu, đồ chơi do các gia đình tự làm, nhưng khi xã hội phát triển, nó bị thương mại hóa và các làng nghề làm đồ chơi dân gian ra đời. Đồ chơi dân gian truyền thống hoàn toàn mang tính chất giải trí, thỏa mãn thị giác và thể hiện sự khéo léo sáng tạo của các nghệ nhân. Nhưng nhiều điều còn là cửa ngõ khám phá các tôn giáo, tín ngưỡng lịch sử vì nó chịu ảnh hưởng của hệ tư tưởng trong xã hội và văn hóa lúa nước.
Trong thời kỳ phong kiến, xã hội Việt Nam chỉ có 4 nghề “Sỹ, Nông, Công, Thương” và Sỹ đứng đầu trong 4 nghề, thì đồ chơi dân gian cũng xuất hiện chiếc Tam Khôi làm bằng giấy bồi, không chỉ thờ mà còn được thờ. trưng trung thu với mong muốn con cháu học hành đỗ đạt: Tiến sĩ, Long nhãn, Thám hoa. Trong đồ chơi bằng sắt tây, những người thợ thủ công trên phố Hàng Thiếc (Hà Nội) còn tạo ra huyền thoại anh hùng Thánh Gióng, người anh hùng trong cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, Hai Bà Trưng cưỡi voi.
Cuối thế kỷ 19, một số đồ chơi như đèn ông sao, đèn cù, đèn con thỏ, đèn cá chép, con bướm,… được trang trí bằng giấy bóng kính được nhập khẩu từ Trung Quốc và sau đó là Nhật Bản (vì giấy của Nhật Bản chịu nhiệt tốt hơn). Trước đây, những đồ chơi này được trang trí bằng giấy màu.
Cho đến ngày nay, một số người vẫn nghĩ rằng những ngày đó, những ngọn đèn này được thắp sáng bằng nến. Thực ra không phải vì nến đắt và ngọn lửa không đều, khi nghiêng đèn sẽ làm cháy giấy. Khi đó, người ta đốt bằng dầu ve (ép từ cây thầu dầu tía). Dầu ve được đổ vào lọ sứ nhỏ, cho bấc dẫn dầu vào, lửa nhỏ để giấy khó cháy. Và để giữ cho chai dầu không bị tràn, người thợ đã buộc một sợi dây thép vào tay cầm. Sau đó, dầu hết, trẻ con đốt bằng nến nên đôi khi trong đám rước, đèn ông sao hay đèn cá bị cháy.
Từ những năm 90 đến nay, đồ chơi hiện đại xuất hiện ngày càng nhiều, với mẫu mã đa dạng, phong phú, bắt mắt thu hút trẻ em. Rất tiếc, cho đến nay vẫn chưa có làng nghề nào đưa công nghệ vào làm đồ chơi truyền thống. Vì vậy, đồ chơi dân gian truyền thống bị mai một và mai một dần.
