Đó chính là “con đường du lịch” thượng nguồn sông Giăng, bắt đầu từ đập Phả Lại, ngược dòng đến khe núi thượng nguồn Pù Mát, thuộc xã Môn Sơn, huyện Con Cuông.
Chúng tôi đã may mắn có một chuyến đi thuyền ngược sông John với khách du lịch vào một buổi sáng mùa hè gần đây. Tiếng cười nói, giọng nam, giọng bắc, giọng Nghệ đều có, trong đó có một người Nhật, tên là Toichi.
Anh ấy nói tiếng Việt rất tốt và thông thạo tiếng Việt như đất nước mặt trời mọc, nhưng đây là lần đầu tiên anh ấy đến miền Tây Nghệ An nên anh ấy không khỏi ngỡ ngàng trước cảnh vật, sông nước, mây trời. Đó cũng là lúc người lái đò khuyến cáo hành khách chú ý ngồi sao cho thăng bằng để không làm thuyền bị nghiêng, lắc lư.
“Ở đây không có đường, chỉ có sông suối làm đường” – anh Hoàng Văn Thắng, tài xế 20 tuổi miệt mài ngược xuôi với từng khúc sông cạn, từng khe đá, bờ cây, tận dụng những cơ hội nói chuyện với khách hàng. dù vẫn biết họ đang hào hứng quay phim, chụp ảnh và chiêm ngưỡng những hình ảnh lạ hai bên bờ sông.
Con thuyền độc mộc cứ vươn mình ngược dòng nước đang dâng dần sau cơn mưa chiều hôm qua. “Hôm nay gặp nước lên, nước dâng cao, sông sâu, cảnh đẹp… tay lái chúng tôi đi lại cũng dễ dàng hơn” – anh Thắng nói trong tiếng nước, tiếng máy.
Gạo Mường Qu, cá sông Giăng
Dòng nước trong xanh đến tận đáy, uốn khúc, uốn lượn, ẩn hiện giữa những bờ cây hư không, vẫy tay mát rượi, thỉnh thoảng lại xuất hiện trên bờ xanh một chùm hoa vàng mời gọi. Thỉnh thoảng một dòng nước tạt vào da thịt, tan theo làn gió mát đến nao lòng. Thiên nhiên hoang sơ, tĩnh lặng để con người tìm đến, đến thưởng ngoạn, gìn giữ, bảo vệ và sinh sôi nảy nở không chỉ ở nơi này. Con thuyền ngược dòng, qua khúc cua, khúc sông, đưa ta trở về với vẻ đẹp nguyên sơ của núi rừng, cây nước, mây trời …
Tôi có cảm giác chỉ cần cầm máy lên là sẽ có một bức ảnh đẹp. Vị khách Nhật say sưa bấm máy, bất giác mỉm cười như khám phá ra điều gì đó mới mẻ. Do thuyền ngược dòng sông Giăng nên phải mất hơn một tiếng rưỡi đồng hồ mới đến được làng Cổ Phát, nơi sinh sống của người Đan Lai, nơi mà nhiều người đã từng nghe kể về tục ăn ngủ ngồi nhưng chưa từng thấy với họ. mắt của chính mình. .
Chi lưu sông Lam này từng nổi tiếng khắp cả nước với đặc sản “Cốm Mường Qu, cá sông Giăng”. Một nhà dân tộc học đã khẳng định, cá mát sông Giăng không chỉ là món ăn ngon hàng ngày của người dân, hấp dẫn mọi du khách mà đã trở thành sản vật, món quà có giá trị trong các dịp lễ tết. Tết, cưới hỏi … của bà con các dân tộc nơi đây.
Khách đi thuyền ngược sông Giăng hôm đó là các đồng chí lãnh đạo trung ương và tỉnh rất nhiệt tình. Chuyến ngược sông này là lần thứ 3 ông Lê Doãn Hợp, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An, nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin trở lại Pù Mát.
Hai lần trước, anh đã từng xắn quần lội suối, lội suối cùng cán bộ huyện, xã về đây nghiên cứu, tìm hiểu và đưa ra những quyết định cụ thể nhất về công tác định canh, định cư của người Đan Lai trong vùng. lõi của Vườn quốc gia Pù Mát. Lần này, anh được mời ngược dòng sông Giăng với một câu chuyện lớn hơn, thường trực hơn: “Phát huy bản sắc văn hóa của người Thổ phục vụ phát triển kinh tế – xã hội miền Tây Nghệ An”. Chuyến đi sẽ giúp anh có cái nhìn, cái nhìn sâu sắc hơn về câu chuyện thoát nghèo của toàn tỉnh, toàn vùng, trước hết là câu chuyện thoát nghèo của đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Đánh thức du lịch, cơ hội thoát nghèo
Các nhà khoa học đã xác nhận: người Thổ ở Nghệ An có 5 nhóm địa phương gồm Cuội, Kẹo, Mòn, Đan Lai – Lý Hạ và Tày Poọng. Chuyến ngược dòng sông Giăng đến với người Đan Lai ở các bản Khe Búng, Cổ Phát nằm trong chương trình nghiên cứu quan trọng đó.
Ngược dòng sông Giăng ngày ấy, các nhà khoa học trên cả nước có dịp hội tụ, cùng nhau trở về miền Tây Nghệ An với nhiều kết quả nghiên cứu, tìm tòi, nhiều đề xuất, kiến nghị thiết thực liên quan đến đề tài. Dân tộc Thổ và dân tộc Đan Lai.
Các đề tài nghiên cứu về “Bảo tồn tri thức dân gian Thổ”, “Chuỗi giá trị sản phẩm bản địa của đồng bào Thổ ở miền Tây Nghệ An”, “Khai thác tri thức bản địa về thói quen ăn uống của người Đan Lai trong hoạt động du lịch trải nghiệm tại Con Cuông”, “Những thách thức trong đời sống văn hóa – xã hội của nhân dân Đan Lai xã Môn Sơn … ”đang từng bước được triển khai, bổ sung, hoàn thiện các chính sách, chương trình kinh tế – xã hội trên địa bàn các huyện miền Tây Nghệ An.
TS Hoàng Xuân Lương, nguyên Phó Bí thư Tỉnh ủy, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc của Chính phủ là “người trong cuộc” trong công tác dân tộc, từng sinh sống trên địa bàn có dân tộc Thổ nên đoàn hành hương về. về nguồn của người Pù Mát hay người Thổ ở Quỳ Hợp, Nghĩa Đàn là cơ hội tốt hơn để đóng góp tiếng nói cụ thể, thiết thực để thực hiện các công trình khoa học, chương trình kinh tế – xã hội. cạnh tranh hơn, hiệu quả hơn…
Mỗi bước đi, mỗi suy tư, mỗi hành động sẽ giúp chúng tôi dần hiểu hơn, tin hơn về đồng bào dân tộc vùng thượng nguồn sông Giăng. Ở đó, từng có câu ca dao “Nằm sấp thì thấy cá / Nằm ngửa thì thấy ong / Có nhiều quả cọ / Quả khlo nở thật tươi / Nâu thì có. ăn cũng ngon… ”Xin chờ anh / Pli cọ cho don ôn / Pli khlo chi un ún / Phích, khau cũng tần…) *.
Ở đó, đã từng có những việc làm thành công và chưa thành công, đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục nghiên cứu, rút kinh nghiệm để đề xuất và thực hiện các chính sách cụ thể, phù hợp với người dân, với lối sống dựa vào rừng, quen rừng, hòa mình với rừng, với dòng sông Giăng hiền hòa, thơ mộng nhưng cũng rất quanh co, uốn lượn.
Chương trình trải nghiệm ngược dòng sông Giăng, đến với đồng bào dân tộc Đan Lai tại bản Cổ Phát, đi từ bất ngờ đến khám phá, quen mà lạ, lạ mà quen khi phía trước và phía sau là sông, suối. thơ mộng, mát mẻ và hữu tình, là màu xanh bất tận của núi rừng nguyên sinh, là con đường rộng mở để khám phá thiên nhiên và con người miền Tây xứ Nghệ.
Rừng của thiên đường, rừng của chúng taXem bây giờSau tất cả vẻ đẹp nguyên sơ của thiên nhiên được gìn giữ và tôn tạo, sau hương thơm và sự thỏa mãn thiết thực của những món ẩm thực đặc sắc từ rau rừng, măng tươi, từ cá mát, thịt trắng mềm, men lá. rượu, từ xôi tím mời gọi… chợt thấy “con đường du lịch” miền Tây Nghệ An dần lộ ra những gương mặt thân tín, muốn gặp lại.
Đó có thể là Hoàng Văn Thắng, 20 năm liên tục gắn bó với “dòng nước” ngược xuôi sông Giăng, thuần hóa từng khúc cua, khúc cua, từng tảng đá, bức tường… để mỗi chuyến lên xuống đều an toàn. an toàn, đáng tin cậy, giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn câu chuyện “nằm sấp thì thấy cá, nằm ngửa thì thấy ong…”.
Không chỉ Thắng, hàng chục chiếc thuyền gỗ đậu quanh bến Phả Lại luôn chuẩn bị đủ xăng, đủ tay lái cho những chuyến ngược xuôi Cổ Phát, lên tận nơi xuất phát Pù Mát.
Đó là người ngồi đầu đò ngược dòng sông Giăng ngày ấy, chị Vi Thị Thắm, dân tộc Thái, quê ở Vinh, du học Úc, đã vượt qua mọi trở ngại để trở về quê hương Con Cuông, bắt đầu làm du lịch. phía Tây Nghệ An. Những người quen của chị thường gọi chị là “Thâm Phả Lại” vì công ty chị làm giám đốc đóng tại điểm Phả Lại, nơi bắt đầu các tour du lịch trải nghiệm, bắt đầu mở ra và thu hút một lượng lớn khách du lịch trong và ngoài thế giới. ở nước ngoài, như chuyến ngược dòng sông Giăng ngày ấy …
Miền Tây Nghệ An còn hoang sơ, kỳ bí và đó là lợi thế lớn, nếu Vi Thị Thắm và các cộng sự biết khai thác, phát huy những điều mà nhiều nơi khác đã để tuột mất thời gian. Nhiều người biết rằng, vị khách Nhật Bản trong chuyến đi đã đăng tải một đoạn video rất hấp dẫn, có phụ đề tiếng Nhật kể về chuyến đi ngược dòng sông Giăng và cho biết sẽ tiếp tục đăng tải những thông tin, hình ảnh “tuyệt vời” về vùng đất “sông Giăng, về người Đan Lai, chiếc võng gai, những bài thuốc nam quý, tiếng cồng chiêng vang dội của người Thổ trong ngày hội cộng đồng.
Tất cả đang cùng nhau góp phần đánh thức, mời gọi du lịch nói riêng và kinh tế – xã hội miền Tây Nghệ An nói chung bước sang một trang mới.
* Cùng đi có Bùi Minh Đạo, 1978, Khoa Lịch sử, Đại học Tổng hợp Hà Nội
