 |
| Quê tôi gọi cây này là cây cứt lợn, vì nó có chiếc giỏ nhỏ xinh quấn quanh quả. |
Tôi sinh năm 1980. Khi đó và cho đến cuối những năm 1990, Đạ Huoai (Lâm Đồng) vẫn là nơi đất nhiều, người ít. Các loại hóa chất như thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu hay máy cắt cỏ hầu như không có. Dụng cụ làm vườn thường là dao rựa hoặc cuốc nên người làm vườn chủ yếu nhổ cỏ trong khu vực trồng, còn hàng rào, ven đường, bờ suối đều um tùm. Những khu đất xum xuê ấy là địa bàn “săn” của lũ trẻ trong xóm.
Quả rừng quê tôi phong phú lắm. Ta có thể thu hoạch những quả mâm xôi đỏ như đốm lửa, những quả cà muối trắng tinh, những quả tim tím, vàng bò, xanh nguyên, chín đỏ tím trâm… Mỗi quả một màu, mỗi quả một quả. vị và trái cây mỗi mùa, chỉ có thúng lợn là chín quanh năm.
Cây rọ đá có thân dây, có thể bò dưới đất hoặc mượn tạm cây rừng, hoặc hàng rào kẽm gai để làm giàn. Quả chín quanh năm, dây xanh mướt, lá to nên ban đầu bọn trẻ lầm tưởng cây này chưa chết. Chỉ đến khi phát hiện ra một cây rọ đá ở một góc khuất với cả một hàng trái chín vàng với những chiếc lá héo úa, chúng tôi mới biết, khi cây đơm hoa kết trái đến một mức độ nào đó cây sẽ chết. Khi quả chín rụng xuống đất, hàng chục cây con sẽ mọc lên để thay thế.
Người dân quê tôi gọi cây rừng này là cây cứt lợn. Quả của cây sẽ phát triển trong “giỏ” tự nhiên do cây tạo ra. Khi đó, chỉ cần xé bỏ lớp vỏ vàng mỏng là mùi thơm thoang thoảng, với những múi quả màu vàng nhạt bao quanh hạt đen bóng. Tôi sẽ đưa quả đã bóc vỏ lên môi, ngậm nhẹ, theo lực hút, thịt quả sẽ tách dần ra khỏi cuống trắng, di chuyển qua môi và lưỡi, tỏa ra mùi thơm nhẹ, vị ngọt, thanh .. .
Nếu bọn trẻ chúng tôi chỉ dám rón rén hái quả thì người lớn còn “mạnh tay” hơn. Hễ tìm thấy những chùm thúng lợn xum xuê, họ kéo cả dây, cả giàn về nhà, chặt nhỏ, treo lên phơi khô, nấu nước uống để ngủ ngon.
Thuở ấy, dây heo mọc nhiều đến nỗi, nhiều khi phát hiện ra bảo bối của mình bị người lớn lấy mất, chúng tôi chỉ chạnh lòng một chút, rồi kéo nhau đi xa nhà, cuối cùng tìm được một đám. . những thúng lợn khác nhau với những hàng quả chín vàng.
Cứ thế, tôi lớn lên theo những mùa hoa trái, đi học, lấy chồng, sinh con. Cách đây vài ngày, khi ra ngoại ô quận 9, TP.HCM, giữa mớ rau rừng được các chị đi chợ hái về, tôi phát hiện trong sọt của mẹ nhỏ có một mớ lợn cợn. Nhìn thấy ánh mắt của tôi, cô ấy rất vui ”. “Mua long nhãn về luộc. Loại rau này giúp ngủ ngon.
Nghe cái tên mỹ miều của loài cây dại này, tôi tưởng mình nhầm, vội hái một bó để khám. Đúng vậy, cùng một chiếc lá, cùng một cuống, cùng một mùi. Biết mình không nhận sai, tôi cười: “Ở quê, người ta gọi là cây cứt lợn, vì nó có rọ xung quanh quả. Nhưng người ta không ăn ngọn, người ta chặt cả cây, phơi khô, nấu nước uống, con cháu hái quả chín ăn ”.
Gặp người “trong nghề”, bà bán hàng tươi cười kể cho con cháu nghe. Rằng họ cũng mê loại quả này nên chỉ đồng ý cho chị hái ngọn, không chặt cả cây, không nhổ… Nhờ vậy, thỉnh thoảng chị hái được cả rổ nhãn mang đi bán.
Đêm đó, chồng tôi thốt lên khi phát hiện ra “tuổi thơ” qua đĩa long nhãn luộc. Mãi rồi tôi mới biết, không chỉ thời thơ ấu mà ở vùng biển quê anh, loại dây dân dã này còn được đặt tên là “cây cứt lợn”.
Huỳnh Hằng
