Trong những ngày Tết trung thu, mùi thơm của gạo nếp non làng Thác (nay là thôn Chùa Thượng, xã An Thượng, TP Hải Dương) thật hấp dẫn. Cốm làng Thác dân dã, mộc mạc, đậm đà hương vị quê hương từng ngày theo bước chân các cô, các chị đến với nhiều vùng quê trong và ngoài tỉnh.
Đặc sản quê hương
Khi trời còn mờ sương sớm, ông Nguyễn Đình Toàn-một trong những người nắm giữ bí quyết làm cốm ngon của làng Thạc lại tất bật chuẩn bị rang mẻ xôi mới. Hương thơm của gạo nếp rang thoảng qua, anh Toàn nhanh tay lấy xôi, đổ ra để nguội. Những người làm cốm làng Thác lâu năm chỉ cần nghe tiếng nổ lách tách của trấu khi rang là biết được độ dai của cốm.
Người làng Thạc không nhớ nghề này có từ bao giờ, chỉ biết sử sách ghi rằng ông tổ của nghề com là Trần Xuân Yên (sinh năm 1689). Bà Yến đỗ tiến sĩ khoa Tân Sửu, niên hiệu Bảo Thái thứ 2 (1721). Ông được triều đình sắc phong làm Quốc Tử Giám Tế Tửu. Sau đó được phong là “Hàn lâm chỉ thừa”. Trong thời gian ở Thăng Long, trông coi việc học hành của hoàng thất và quan lại kinh đô, ông đã học nghề làm xôi ở làng Vòng. Như một món quà quý, ông quyết định mang nghề về truyền dạy cho dân làng Thác. Nghề làm xôi được du nhập vào làng từ đó và được lưu truyền cho đến ngày nay.
Còn những người cao tuổi trong làng kể lại rằng: Ngày xửa ngày xưa, sau một trận lụt, cánh đồng lúa chứa thành quả lao động của người nông dân bị ngập lụt. Người ta phải cắt lúa non về phơi khô, rang khô, ăn cho qua cơn đói… Không ngờ những hạt lúa non vừa ngậm sữa khi rang, để lại lớp vỏ lại thơm ngon, dẻo và hấp dẫn đến vậy. Đó là nguồn gốc của cốm. Từ đó, cốm làng Thác đã trở thành món quà quê, theo bước chân người đi xa.
Ông Nguyễn Đình Toàn, gần 60 tuổi, có thâm niên gần 50 năm gắn bó với nghề cho biết: “Xôi làng Ông Thạc không chỉ là thức quà quý của quê mà còn là nét tinh tế, tao nhã trong văn hóa ẩm thực của các tỉnh miền Đông. Cốm của làng hiện được bán đi nhiều nơi trong và ngoài tỉnh, chính vì vậy mà người làm cốm biết tên từng chợ lớn nhỏ, nhớ như in lịch các dịp lễ hội lớn trong và ngoài tỉnh. ”
Nếp cấy trên cánh đồng làng Thạc được chăm bón, bồi đắp từ phù sa sông Thái Bình nên thơm dẻo. Vào mùa lúa chín, người dân thôn Thác thu hoạch, phơi khô, cất niêu để dùng sau. Trước đây, cốm chỉ được làm vào mùa thu, mùa lúa non, nhưng ngày nay người dân làng Thác làm cốm quanh năm. Từ bao đời nay, người làng Thác đã biết cách rang gạo nếp để đạt “ba tạ, hai tạ”. Gạo sau khi rang phải qua 7 lần giã, 8 lần sàng mới lấy được hạt cốm. Nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa Hải Dương Lưu Đức Ý từng miêu tả về cốm làng Thác: “Cốm xanh, mỏng như lá me, nhấm nháp trong miệng, dư vị ngọt của gạo nếp non vẫn còn thơm trong miệng tôi”.
Cốm có màu xanh bắt mắt là nhờ người dân làng Thác có bí quyết riêng. Bà Nguyễn Thị Xoan cho biết: “Người làm cốm làng Thác không dùng hóa chất mà hoàn toàn dùng màu tự nhiên để nhuộm cốm. Trước đây, người xưa thường dùng lá mây để nhuộm màu, nhưng bây giờ người ta dùng lá nếp rồi trộn với cốm. Lá nếp giúp cốm chuyển sang màu xanh nhạt và có mùi thơm nhẹ nhàng. Khi cầm một nắm cốm lên tay, cốm có màu xanh không bị phai mà cũng không dính tay.
Giữ công việc
Nghề làm cốm ở nhiều vùng đã mai một nhưng cốm làng Thác vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Anh Nguyễn Đình Toàn cho biết: “Cốm là linh hồn của mùa thu, là hương vị của đồng quê. Hiện cốm làng Thác đang được phát triển thành sản phẩm OCOP của thành phố Hải Dương. Nhiều nơi trong và ngoài tỉnh biết đến thương hiệu cốm này. Chúng tôi cố gắng truyền nghề cho lớp trẻ để cốm làng Thác không bị mai một ”.
Nghề làm cốm thủ công ngày xưa vất vả, phải thức khuya, dậy sớm, cần nhiều người, nhưng ngày nay nhờ sự trợ giúp của máy móc, các công đoạn làm cốm nhàn hơn rất nhiều mà đầu chày tay cối. vẫn phải bằng gỗ và phải là cối đá. .
.jpg)
Giữ gìn thương hiệu cốm làng Thác, chính quyền xã An Thượng đã tích cực hỗ trợ nông dân xây dựng vùng chuyên canh lúa nếp tập trung. Hội Nông dân xã đã thành lập Chi hội nghề làm cốm của 6 gia đình, sau này sẽ kết nạp dần. Các hộ dân truyền kinh nghiệm làm cốm, hỗ trợ nhau tìm kiếm thị trường, hướng dẫn nhau sản xuất cốm an toàn.
Bà Nguyễn Thị Huệ, nguyên Chủ tịch Hội Nông dân xã An Thượng cho biết: “Việc thành lập tổ hội nghề làm cốm sẽ giúp cho nghề truyền thống của địa phương phát triển một cách bài bản. Nghề của cha ông được truyền lại và lưu giữ những đặc sản của địa phương ”.
Cũng từ hạt cốm mà người dân làng Thác đã biết chế biến ra nhiều món ăn ngon như bánh cốm, xôi cốm, chả cốm… Trong từng hạt cốm óng ả là nỗi nhọc nhằn của cây lúa trải qua. những ngày mưa bão. cả những giọt mồ hôi, công sức của dân làng. Mở gói cốm làng Thác gói trong lá sen xanh như thấy hương thu đang về.
Nội dung: LAN ANH – TỔNG HỢP TP.
Đồ họa: TUẤN ANH
